Welke factoren spelen mee in de beslissing om industrieel erfgoed te behouden in plaats van te slopen?
“Veel van deze panden dragen een enorme historie met zich mee,” vertelt Meems. “De Niemeyer fabriek bestaat al meer dan 200 jaar en is een iconisch onderdeel van de stad Groningen. Het was lange tijd een van de grootste werkgevers, en zulke historische plekken zijn zeldzaam.” Naast de geschiedenis spelen volgens Meems ook de unieke bouwstructuren een grote rol. “De betonstructuren zijn van een hele unieke kwaliteit.” Zo verwijst hij ook naar het Grote Handelshuis aan de Grote Markt in Groningen, het pand waar voorheen de V&D in zat. “Daar heb je enorm hoge plafonds, soms bijna vier meter. Dat soort details kun je tegenwoordig niet meer bouwen.” Die combinatie van bijzondere locaties en bestaande structuren maakt het volgens Meems zonde om te slopen. “Het is veel beter om zulke panden te hergebruiken. Je koopt immers niet elke dag een fabriek,” voegt hij met een glimlach toe.
Welke trends of ontwikkelingen zie je in het hergebruik van industrieel erfgoed?
“Het transformeren van bestaande gebouwen is belangrijk,” zegt Meems. Voorbeelden waar dit goed is gelukt zijn Strijb-S een voormalig Philips terrein in Eindhoven en bijvoorbeeld de Van Nelle Fabriek in Rotterdam. “Dat gebeurt niet alleen omdat het erfgoed is met een status. Het zijn hele unieke gebouwen en het is doodzonde om dat niet te gebruiken. Deze gebouwen hebben vaak een hele ruimtelijke invulling waardoor je hele mooie dingen mee kan doen.” Het voordeel? “Het is veel unieker, wat een prachtige beleving oplevert. Waar het eerst een gesloten terrein was wordt het nu onderdeel van de openbare ruimte. Zo voegt het echt wat toe aan de omgeving.”
In hoeverre spelen duurzaamheid en circulariteit een rol in het hergebruik van industrieel erfgoed?
“Het niet te slopen maar hergebruiken van bestaande gebouwen is al duurzaam,” benoemt Meems. “We proberen ook zoveel mogelijk circulair te denken en te werken aan duurzaamheid.” Zo vertelt hij over de Niemeyer fabriek dat ze daar streven naar een A-label. “Het gebouw heeft als fabriek geen label, maar het zijn allemaal betonstructuren met een beetje glas. Daardoor zijn het vaak hele koude gebouwen. Door die goed te verduurzamen met bijvoorbeeld het gebruik van bodemwarmte en voorzet wanden hopen we die uiteindelijk helemaal gasloos te kunnen maken.
Hoe komt de geschiedenis van een gebouw aan bod bij het hergebruik van industrieel erfgoed?
“Door de rijke geschiedenis van deze panden is er heel veel gebouwd en gebeurd,” vertelt Meems. “Bij de Niemeyer fabriek is er tussen 1819 en 2022 enorm veel veranderd. Wat begon als een klein gebouwtje is uitgegroeid tot een complex met bijna 40.000 vierkante meter fabrieksvloer. Daar is in 1978 zelfs een straat voor geweken.” Toch zijn die ontwikkelstappen vaak verloren geraakt in de gebouwen. “Juist die elementen willen we terugzien. De verschillende bouwstijlen en karakteristieke details zijn uniek. Sommige stukken zijn nog oud metselwerk, andere delen zijn vooroorlogse fabriekshallen van beton. Dat karakter willen we laten zien en terugbrengen.” Maar daar zit vaak ook juist de uitdaging, vertelt Meems. “Omdat er zoveel tijdslijnen zijn moet je goed kijken naar de kwaliteit en hoe je dat terug kan brengen.” Om dat te doen schakelt MWPO specialisten in die ze daarin ondersteunen.
Wat is het voordeel van hergebruik ten opzichte van nieuwbouw?
“Het karakter van oude gebouwen bouw je niet nieuw,” zegt Meems. “Juist dat karakter willen we behouden. In nieuwbouw kun je dat niet nadoen.” Hergebruik is ten opzichte van nieuwbouw niet goedkoper. “Dat zit in het handwerk van zo’n project,” vertelt hij. “Er moet veel op de locatie zelf gemaakt of gedaan worden, en daar zitten veel verrassingen bij. Dingen worden zichtbaar die je niet had verwacht, en dan moet je schakelen.” Om die processen zo goed mogelijk in banen te leiden werkt MWPO met verschillende partijen samen. “We hebben veel goede partijen om ons heen die ons helpen om dit soort werk uit te voeren. Bork is daar een goed voorbeeld van. Die sloopt niet alleen, maar demonteert het echt me de hand en kijkt dan wat er qua hergebruik mee kan gebeuren.” De uitdagingen van het werken met bestaande bouw zit in de geschiedenis. “De leeftijd van de gebouwen varieert, en daarmee ook de bouwstijl. Je moet dan wel goed kunnen doorgronden wat er gebeurd is.” Gelukkig is er van Niemeyer een groot archief, wat de werkzaamheden ondersteunt. Ook bij het demonteerwerk waar Bork zich voor inzet.
Hoe is de respons op dit soort projecten?
“Voor bouwers is het af en toe wel lastig,” noemt Meems. “Je weet heel veel niet, en moet toch wat realiseren.” In de omgeving horen ze vaak positieve geluiden “De omgeving reageert er vaak goed op, en is positief gestemd. De vinden het fijn dat die bestaande gebouwen een nieuwe invulling krijgen.” Daarnaast vertelt Meems over de unieke invloed van deze projecten. “Bij het Grote Handelshuis wordt er nu gekeken of er een rijksmonument van gemaakt kan worden. Dat is geen doel voor ons, maar het is toch heel mooi als zoiets gebeurt. Dan blijft ons erfgoed behouden voor de toekomst en hebben we iets moois kunnen toevoegen aan de stad waar mensen nog lang van kunnen genieten.”
Welke partners zijn onmisbaar in het realiseren van dit soort projecten?
“Door het unieke karakter van de gebouwen hebben we partners nodig die met ons meedenken,” vertelt Meems. “Ze moeten niet alleen de opdracht uitvoeren maar ook zelf met punten kunnen komen die in het belang van het project zijn.” Als voorbeeld benoemt hij Bork. “Het is een heel sterk georganiseerd bedrijf dat heel goed met de resultaten van het demonteren nieuwe doelen kan vinden. Heel veel van de sloopmaterialen worden hergebruikt.” Zo vertelt hij over een project waarin ze de houten fabrieksvloeren bij Niemeyer willen omtoveren tot unieke vergadertafels. “Dan brengen we iets moois terug waar het karakter van het gebouw in doorschemert.” Over de samenwerking met Bork is hij zeer tevreden. “Zij zijn niet een partij die alles zomaar wegdoet. Ze kijken echt naar wat je met de uitkomende materialen kan, waardoor we er beiden van kunnen profiteren.”
